LA GRANDE ILLUSION (1937)

LA GRANDE ILLUSION (1937)
Η μεγάλη Χίμαιρα

Μια αντιπολεμική ταινία διαφορετική από όλες τις άλλες

Σενάριο και σκηνοθεσία του μεγάλου Jean Renoir.

 

 

Πολλοί από αυτούς που παρακολουθούνε τους υπότιτλους που ανεβάζω στο internet και αντιλαμβανόμενοι ότι ασχολούμαι με παλιές κλασικές Γαλλικές ταινίες, με βομβαρδίζανε με e-mail, ζητώντας μου να τους μεταφράσω υπότιτλους για την ταινία La Grande Illusion. Εγώ για την ταινία αυτή δεν ήξερα τίποτα, αλλά όταν ασχολήθηκα κατάλαβα ότι είχαν δίκιο. Πρόκειται για ένα διαμάντι που ξεπερνά τις κλασικές αντιπολεμικές ταινίες και πάει ακόμα παραπέρα.

 

 

Πρόκειται για την ιστορία μιας παρέας Γάλλων αξιωματικών που κρατούνται αιχμάλωτοι σε Γερμανικά στρατόπεδα κατά την διάρκεια του 1ου παγκοσμίου πολέμου. Ο Jean Gabin σε νεαρή ηλικία υποδύεται τον Γάλλο αξιωματικό Maréchal που προέρχεται από λαϊκά στρώματα, σε αντίθεση με τον σύντροφό του de Boeldieu (Pierre Fresnay) που προέρχεται από αριστοκρατική οικογένεια. Υπάρχει ακόμα μαζί τους ένας πλούσιος εβραίος ο Rosenthal (Marcel Dalio) που με τα πλούσια πακέτα που του στέλνουν οι δικοί του ταΐζει όλη την παρέα.

 

 

Αυτό που χαρακτηρίζει την πλοκή είναι η αλληλεγγύη των τάξεων, ανεξαρτήτου εθνικότητος. Ο αριστοκράτης Γερμανός διοικητής του στρατοπέδου von Rauffenstein (μια εξαιρετική ερμηνεία από το μεγάλο σκηνοθέτη του βωβού Erich von Stroheim), αισθάνεται συμπάθεια για τον αριστοκράτη Γάλλο de Boeldieu. τον οποίο και καλεί συχνά στο γραφείο του για συζήτηση. Σε ερώτηση του Γάλλου γιατί αυτή η εξαίρεση, αφού και οι άλλοι δύο σύντροφοί του είναι Γάλλοι αξιωματικοί, αυτός απατάει περιφρονητικά:

 

 

«Γάλλοι αξιωματικοί ένας εβραίος ονόματι Rosenthal και κάποιος που λέγεται Maréchal; Αυτά είναι οι παρενέργειες της Γαλλικής Επαναστάσεως! Δεν ξέρω αγαπητέ ποιος θα κερδίσει αυτόν τον πόλεμο, μα για ένα πράγμα είμαι σίγουρος. Η αριστοκρατική μας τάξη δεν θα παίζει κανένα ρόλο στη νέα εποχή που θα έλθει.»

 

 

Αλλά και η Γερμανίδα νεαρή χήρα αγρότισσα που έχασε σύζυγο και αδέλφια στον πόλεμο και πρέπει να αναθρέψει μόνη το κοριτσάκι της, αισθάνεται περισσότερο συνδεδεμένη με τους Γάλλους δραπέτες τους οποίους και βοηθά, παρά με τους αξιωματούχους της χώρας της. Ερωτεύεται μάλιστα τον Maréchal και του δίνεται.
Αλλά και οι Γερμανοί συνοριοφύλακες που πυροβολούν τους δραπέτες, το κάνουν από υποχρέωση και όχι για ευχαρίστηση. « Σταμάτα να πυροβολείς. Είναι πια μέσα στην Ελβετία.», λέει ο ένας στρατιώτη. «Τόσο το καλλίτερο γι αυτούς!» Απαντά ανακουφισμένος ο σύντροφός του.
Κάτι τέτοια μηνύματα δεν αρέσανε φυσικά καθόλου στο ναζιστικό καθεστώς που μερικά χρόνια αργότερα μπήκε στη Γαλλία. Δόθηκε λοιπόν εντολή να μαζευτούν και να καταστραφούν όλες οι κόπιες αυτής της ταινίας. Ο ίδιος ο Γκέμπελς διέταξε την κατάσχεση και καταστροφή του αρνητικού. Ευτυχώς, το πρωτότυπο αρνητικό διασώθηκε από γερμανό κινηματογραφόφιλο που το έστειλε στο Βερολίνο απ' όπου το κατάσχεσαν οι Ρώσοι με την είσοδό τους εκεί και στάλθηκε στο αρχείο της Μόσχας, απ' όπου και τυπώθηκαν οι κατοπινές κόπιες
Στο έργο εκτός από Γαλλικά και Γερμανικά, ακούγονται και Αγγλικά. Έτσι για την μετάφραση των υποτίτλων συνεργάστηκε ολόκληρη οι οικογένεια την οποία και ευχαριστώ.

L'Atalante (1934)

L'Atalante (1934)
του Jean Vigo

 

Μπορεί ένα σκηνοθέτης που πέθανε σε ηλικία 29 ετών, που γύρισε μόνο 4 ταινίες εκ των οποίον μία μόνο κανονικής διάρκειας – Η Αταλάντη – να θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της Ευρωπαϊκής κινηματογραφίας;
Και όμως, η ταινία του Jean Vigo «Η Αταλάντη» μπαίνει σταθερά στην λίστα των 10 καλύτερων ταινιών από καταβολής κινηματογράφου!
Γιος του στρατευμένου αναρχικού Miguel Almereyda, ο οποίος πέθανε στη φυλακή το 1917 κάτω από «αδιευκρίνιστες» συνθήκες, εμφάνισε από την παιδική του ηλικία τα συμπτώματα της φονικής φυματίωσης. Μόνη του παρηγοριά η αγάπη του για την τέχνη. Ήταν μέλος της Ένωσης Επαναστατικών Συγγραφέων και Καλλιτεχνών από το 1932 και είχε σχέση με τους αναρχικούς.

 Ο Jean Vigo με τους γονείς του.

 

Ο θεμελιωτής του ποιητικού ρεαλισμού στο σινεμά Jean Vigo, ξεκίνησε με δύο ντοκιμαντέρ που ήταν κάτι παραπάνω από απλή καταγραφή γεγονότων.
Το «Α propos de Nice» είναι ένα ντοκιμαντέρ που κεντρική εικόνα του έργου είναι ο συνωστισμός τουριστών σε ένα καλοκαιρινό θέρετρο, της οποίας η ροή διακόπτεται από εμβόλιμα πλάνα ζώων και στιγμών εξαθλιωμένης φτώχειας.
Μετά από τις πεσιμιστικές του αφηγήσεις, έρχεται ένα επαναστατικό μεσαίας διάρκειας έργο, το: Zero de conduit (1933). Εκεί, πολλά χρόνια πριν το πασίγνωστο αγγλικό «IF», μας παρουσιάζει την καταπίεση που υφίστανται νέα παιδιά ενός κολεγίου και την εξέγερσή τους. Το θέμα κρίθηκε άκρως επαναστατικό και επικίνδυνο για τα ήθη της εποχής, με αποτέλεσμα να απαγορευτεί η προβολή του για 12 ολόκληρα χρόνια.
Μεγάλη η οικονομική καταστροφή αλλά ο παραγωγός πιστεύοντας στο ταλέντο του, θέλησε να του δόση μια ακόμα ευκαιρία. Έβαλε ως όρο όμως να διαλέξει αυτός το θέμα του έργου και όχι ο σκηνοθέτης. Του έδωσε λοιπόν το σενάριο ενός ”Love Story” της εποχής με σκοπό να ρεφάρει κάπως από την ζημιά.
Ο Jean Vigo απαρνείται τα χολιγουντιανά στάνταρ της εποχής όπου οι άνθρωποι είναι είτε καλοί, όμορφοι, καλοντυμένοι με λεπτούς τρόπους, είτε κακοί, κλέφτες, γκάγκστερ, ατημέλητοι και λέτσοι. Εξαιρώ εδώ τον Henry Fonda με «Τα Σταφύλια της Οργής» καθώς και μερικές άλλες αξιόλογες ταινίες που ήρθαν βέβαια αργότερα από την εποχή που μιλάμε.
Ξεδιπλώνοντας λοιπόν το ταλέντο του, μας παρουσιάζει τους ανθρώπους όπως πραγματικά είναι. Με τα καλά και τα κακά τους, χωρίς να κρύβει την ασχήμια και την ομορφιά τους όπου αυτή υπάρχει.

 

 

Τι να πούμε για τα εκπληκτικά πλάνα, τις ερμηνείες και το μοντάζ, πολύ προχωρημένα για την εποχή τους.
Για την ιστορία να πούμε ότι η «Αταλάντη» είναι μία φορτηγίδα από αυτές που μέχρι και σήμερα διασχίζουν τους ποταμούς και τα κανάλια της κεντρικής Ευρώπης, μεταφέροντας αγαθά από πόλη σε πόλη. Καπετάνιος είναι ο νεαρός Jean, με πλήρωμα τον πολύπειρο και πολυταξιδεμένο λοστρόμο, και τον μικρό μαθητευόμενο του καραβιού.

Τα πράγματα αλλάζουν άρδην όταν ο καπετάνιος παντρεύεται μια κοπέλα ενός παρόχθιου χωριού και την φέρνει να συγκατοικήσει και να ταξιδεύει μαζί τους στο καράβι.
«Πάντα ήταν διαφορετική. Ποτέ δεν θα έπαιρνε ένα παιδί απ’ εδώ», λένε οι κακές γλώσσες του χωριού.
Η αλήθεια είναι ότι η κοπέλα πάντα ονειρευότανε να γνωρίσει τον κόσμο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν αγαπούσε τον Jean και ότι δεν ήταν εργατική και προκομμένη.
Η μεγάλη αγάπη από τη μια και η ανάγκη για γνωριμία του κόσμου από την άλλη, φέρνουν την ζήλια, τον εγωισμό, την απερισκεψία. Χωρισμός και επανένωση θα ακολουθήσει με την συμβολή του πολυμήχανου λοστρόμου.

 

Το έργο αυτό ήταν και το κύκνειο άσμα του Vigo. Ασχολούμενος με τα γυρίσματα έπεσε στο ποτάμι και η υγεία του επιδεινώθηκε. Εξέπνευσε όταν η ταινία άρχισε να παίζεται.
Ως μνημόσυνο του άτυχου καλλιτέχνη θεωρήστε την μετάφραση των υπότιτλων της ταινίας  που έκανα.